Kök Hücre Nakli (Kemik İliği Nakli) Nedir?

Nasıl Yapılır?

Kök hücre nakli; bazı kanser türleri için bir tedavi yöntemidir. Bunlara; lösemi, multipl miyelom veya lenfoma hastalığının bazı türleri örnek verilebilir. Ayrıca, doktorlar bazı kan hastalıklarının tedavisinde de kök hücre nakline başvurabilirler.

               Geçmişte, kök hücre nakli gereken hastalar “kemik iliği nakli” alırdı. Çünkü kök hücreler kemik iliğinden toplanırdı. Günümüzde, kök hücreler genellikle kemik iliği yerine kandan toplanmaktadır. Bu nedenle, artık kök hücre nakli daha yaygındır

Kemik İliği ve Kök Hücre Önemi

               “Kemik iliği” denilen kemiklerin bir kısmı kan hücreleri yapar. Kemik iliği, kemiklerin içinde yumuşak, süngerimsi bir dokudur.”Hematopoetik” kök hücreler olarak adlandırılan hücreler içerir. Bu hücreler, diğer türdeki çeşitli hücrelere dönüşebilir. Bunlar, daha çok kemik iliği hücrelerine dönüşebilir. Ya da her türlü kan hücresine dönüşebilir.

               Belirli kanserler ve diğer hastalıklar, normal gelişmekte olan hematopoetik kök hücrelerini tutar. Bir kök hücre nakli, size yeni kök hücreleri verir. Yeni kök hücreler, yeni ve sağlıklı kan hücreleri yapabilir.

Kök Hücre Nakli Seçenekleri

               Başlıca kök hücre nakli çeşitleri ve diğer seçenekleri aşağıda açıklanmıştır.

Otolog Kök Hücre Nakli (OKHN): Aynı zamanda “otolog transplant” olarak da adlandırılır. Bu tip kök hücre nakline ayrıca otolog kök hücre nakli ile yüksek doz kemoterapi denebilir.

               Otolog kök hücre nakli, hastanın kök hücresinden elde edilerek, sonrasında doktor tarafından kanser tedavisinde kullanılır. İlk olarak, sağlık ekibi hastanın kanından kök hücreleri toplar ve onları dondurur. Sonrasında daha güçlü kemoterapi ya da nadiren radyoterapi uygulanır. Ardından, sağlık ekibi dondurulmuş kök hücreler çözer. Bunlar, damardan (IV) yerleştirilen bir kateter yoluyla kana geri yönlendirilir.

               Kök hücrelerin kemik iliğine ulaşması yaklaşık 24 saat sürer. Sonrasında büyümeye, çoğalmaya başlarlar ve kemik iliğinin tekrar sağlıklı kan hücreleri yapmasına yardımcı olurlar.

Allojenik Kök Hücre Nakli: Aynı zamanda “allojenik transplantasyon” olarak da adlandırılır.

Allojenik kök hücre transplantasyonu için; başka bir kişinin kök hücreleri alınır. Yani; bir başkasından hastanın kendisine kök hücre nakli yapılır. Kemik iliği hastanınki ile uyumlu bir donör bulmak çok önemlidir. Bunun nedeni, beyaz kan hücrelerinin insan lökosit antijenleri(HLA) denilen bazı proteinlere sahip olmasıdır. En iyi donör, mümkün olduğunca hasta ile uyumlu, eşleşen HLA proteinlerine sahip olmalıdır.

               Eşleşen proteinler ciddi bir durum olan Graft Versus Host Hastalığını (GVHD) daha az muhtemel kılar. Graft versus Host Hastalığı; nakledilen sağlıklı hücrelerin hastanın kendi hücrelerine saldırması ile allojenik kemik iliği nakli ardından gelişen bir reaksiyondur. Bir erkek veya kız kardeş en iyi donör olabilir. Ancak başka bir aile üyesi ya da gönüllü de işe yarayabilir.

               Bir donör bulduktan sonra, hastalar radyoterapi ile birlikte ya da tek başına kemoterapi alır. Ardından, damardan (IV) yerleştirilen bir kateter yoluyla diğer kişinin kök hücreleri nakledilir. Allojenik kemik iliği naklinde hücreler genellikle donmuş değildir. Bu yüzden, doktorlar mümkün olduğunca kemoterapi veya radyoterapi sonrası en kısa sürede size hücreleri verebilir.

               İki tip allojenik transplantasyon vardır. Her hasta için en iyi seçenek, hastanın yaşı ve sağlığı, tedavi edilen hastalık türüne bağlı olarak değişir.

1. Ablatif; yüksek doz kemoterapi kullanılır.

2. Yoğunluğu azaltılmış; hafif doz kemoterapi kullanılır.

               Eğer sağlık ekibi eşleşen yetişkin bir donör bulamazsa, diğer seçenekler vardır. Araştırmalar, farklı hastalar için en iyi çalışan nakil tipini tespit etmek amacıyla devam etmektedir.

Kordon Kanı Nakli: Eğer uygun donör bulunamazsa, bu bir seçenek olabilir. Dünya çapında kanser merkezleri kordon kanı kullanmaktadırlar.

Ebeveyn-çocuk nakli ve haplotip uyumsuz nakil: Bu tip bir nakil daha çok kullanılmaktadır. Donör bir ebeveyn, çocuk veya kız ve erkek kardeş olabilir.

Kök Hücre Nakli Seçimi

               Doktorunuz çoğunlukla var olan hastalığa dayalı olarak, otolog veya allojenik nakil tavsiye eder. Diğer faktörler olarak kemik iliği sağlığı, hastanın yaş ve genel sağlığı sayılabilir. Örneğin; kanser hastası iseniz veya kemik iliğinde başka bir hastalık varsa, muhtemelen allojenik transplantasyon olacaktır. Bu durumda, doktorlar hastanın kendi kök hücrelerinin kullanılmasını önermemektedir.

               Nakil seçimi karmaşık bir süreçtir. Kök hücre ve kemik iliği nakli konusunda uzmanlaşmış bir doktorun yardımına ihtiyacınız olacaktır. Bu nedenle, çok fazla kök hücre nakli yapmış olan bir merkeze seyahat etmeniz gerekebilir. Donör olan kişinin de hasta ile birlikte seyahati gerekebilir.  Bu merkezde nakil uzmanı bir hekim ile konuştuktan sonra, muayene ve testler yapılır. Nakil öncesi, aynı zamanda tıbbi olmayan faktörler hakkında düşünmeniz gerekir. Bunlar aşağıdakileri içerir:

-Tedavi sırasında hastaya kimin refakat edeceği

-Aile sorumluluklarınızdan ve işinizden ne kadar süre uzak kalacağınız

-Sağlık sigortasının nakli karşılayıp karşılamaması

-Sağlık ekibi, bu soruların yanıtlarını bulmanıza yardımcı olabilir.

Kök Hücre Nakli Nasıl Yapılır?

               Aşağıda, otolog ve allojenik kök hücre nakline dair temel bilgiler yer almaktadır.

               Sağlık ekibiniz, genellikle bu adımları sırayla yapar. Ancak bazen kök hücrelerin toplanması gibi bazı adımlar önceden olur. Kök hücre nakli öncesi ve sonrasında sizi nelerin beklediği hakkında doktorunuza soru sormaktan çekinmeyiniz.

Otolog Kök Hücre Nakli Nasıl Yapılır?

Aşama 1: Kök hücrelerin toplanması

-Doktorlar bir damara kateteri yerleştirir. Bu kateter nakil bitene kadar orada kalır. Sağlık ekibiniz bu kateter aracılığıyla kök hücreleri toplar, kemoterapi ve diğer ilaçları verir.

-Beyaz kan hücresi sayısını artırmak için bir ilaç enjekte edilir. Beyaz kan hücreleri vücudunuzun enfeksiyonlarla mücadele etmesine yardımcı olur.

-Sağlık ekibi kök hücreleri (genellikle kandan) toplar.

Süresi: 1 ila 2 hafta

Nerede yapılır: Klinik veya hastane. Hastaların 1 gün öncesinden hastaneye yatırılması gerekmez.

Aşama 2: Transplantasyon tedavisi

Yüksek dozlarda kemoterapi ve nadiren radyoterapi içerir.

Süresi: 5 ila 10 gün

Nerede yapılır: Klinik veya hastane. Birçok kök hücre nakli merkezinde, hastaların nakil boyunca hastanede kalma süresi genellikle yaklaşık 3 hafta olmaktadır. Bazı merkezlerde, hastalar klinikte tedavi alabilir ve her gün gelebilir.

Aşama 3: Kök hücrelerin geri verilmesi

-Doktorlar buna “kök hücre transfüzyonu” da demektedirler. Sağlık ekibi kateter yoluyla kök hücreleri kana geri nakleder.

Süresi: Her infüzyon genellikle 30 dakikadan az sürer. 1'den fazla infüzyon alabilirsiniz.

Nerede yapılır: Klinik veya hastane.

Aşama 4: İyileşme

-Hastaya antibiyotik ya da başka ilaçlar verilir. Gerekirse, kateter aracılığıyla kan transfüzyonu uygulanabilir. Sağlık ekibiniz nakil yan etkileri ile ilgilenir.

Süresi: Yaklaşık 2 hafta

Nerede yapılır: Klinik veya hastane. Hastanede bir süre kalmanız gerekebilir.

Allojenik Kök Hücre Nakli Nasıl Yapılır?

Aşama 1: Donörden kök hücre toplama

-Eğer kök hücreler kandan toplanacaksa, sağlık ekibi kandaki beyaz hücreleri arttırmak için donöre iğne ile bir ilaç verir. Bazı donörler ameliyathanede bir kaç saat süren bir prosedür ile kemik iliğini bağışlar.

Süresi: Kök hücrelerin nasıl toplandığına bağlı olarak değişir.

Nerede yapılır: Klinik veya hastane.

Aşama 2: Transplantasyon tedavisi

-Radyoterapi ile birlikte veya tek başına kemoterapi verilir.

Süresi: 5 ila 7 gün

Nerede yapılır: Birçok allojenik transplantasyon nakli hastanede yapılır.

Aşama 3: Donör hücrelerini nakletme

-Doktorlar buna “kök hücre transfüzyon” da demektedirler. Sağlık ekibiniz donörün kök hücrelerini kateter aracılığıyla hastaya nakleder. 1 saatten az sürer. Tedavi bitene kadar kateter kalır.

Süresi: 1 gün

Nerede yapılır: Klinik veya hastane.

Aşama 4: İyileşme

-Hastaya antibiyotik veya başka ilaçlar verilir. Bu ilaçlar greft-versus-host hastalığını önlemeyi amaçlar. Gerekirse, hastaya kateter aracılığıyla kan transfüzyonu uygulanır. Sağlık ekibi nakil sonrası herhangi bir yan etki ile ilgilenir.

-Nakilden sonra, hastalar genellikle ilk zamanlarda sıklıkla ve daha sonrasında daha uzun aralıklarla kontrol için klinik ziyaretine gider.

Süresi: Değişir

Ablatif nakli için, hastalar genellikle yaklaşık 4 hafta hastanede kalır.

Azaltılmış yoğunlukta nakil için, hastalar yaklaşık bir hafta boyunca her gün hastaneye gider.

Başarılı Bir Kök Hücre Nakli Nasıl Anlaşılır?

               Başarılı bir kök hücre nakli; hastalar, ailesi ve doktoru için farklı şeyler ifade edebilir. Nakil başarısını ölçmenin 2 yolu vardır:

Kan sayımının güvenli düzeylere geri dönmesi: “Kan sayımı” kandaki kırmızı hücreleri, beyaz hücreler ve trombosit sayısıdır. Nakil, 1 ila 2 hafta boyunca bu sayıları düşürür. Bu da aşağıdaki risklere neden olur:

-Beyaz hücre sayısının azalması ile enfeksiyon

-Trombosit sayısının azalması ile kanama

-Oksijen taşıyan kırmızı kan hücre sayısının azalması ile yorgunluk

               Doktorlar nakil sonrası kan ve trombosit transfüzyonu vererek bu riskleri azaltır. Ayrıca enfeksiyonu önlemek için antibiyotik verilir. Yeni kök hücreleri çoğaldığında, daha fazla kan hücresi yaparlar. Sonrasında, kan sayımı artar. Bu da başarılı bir nakil olup olmadığını öğrenmenin yoludur.

Kanser kontrolü: Doktorlar hastalıkları tedavi etmek amacı ile kök hücre nakli yapar. Lösemi ve lenfomanın bazı türleri gibi bazı kanserler için tedaviyi mümkün kılabilir. Diğer hastalar için, remisyon en iyi sonuçtur. Remisyon, hiçbir kanser belirtisi veya işareti olmamasıdır. Nakilden sonra, doktorunuza gör&